بررسی روند خشکسالی و تاثیر آن و دیگر عوامل اقلیمی بر افتاخیز بلندمدت سطح آب دریاچه پریشان- استان فارس

تعادل آب حوضه ها و دریاچه ها در بسیاری از مناطق ایران به ویژه مناطق خشک و نیمه خشک تحت تاثیر شرایط رطوبتی و بارش قرار دارد. در سال های اخیر به علت افزایش فراوانی خشکسالی ها، روند رو به رشد تغییر اقلیم و دخالت انسان در بوم سامانه طبیعی، سطح آب دریاچه ها به ویژه در این مناطق به طور چشم گیری کاهش یافته است و افزون بر آسیب های زیست محیطی، بخش های اقتصادی و اجتماعی جامعه را نیز با چالش روبه رو کرده است. تعیین علل و عوامل اصلی تاثیرگذار بر پایین آمدن تراز سطوح آب های سطحی و زیرزمینی و پیش بینی وضعیت منابع آبی می تواند راه گشایی برای حفاظت، ذخیره و مدیریت صحیح منابع آبی در آینده باشد. هدف این پژوهش بررسی تاثیر خشکسالی و عوامل اقلیمی تاثیرگذار بر افتاخیزهای بلندمدت تراز سطح آب دریاچه پریشان، تعیین اثرگذارترین عامل و پیش بینی تراز سطح آب دریاچه در آینده می باشد. در این پژوهش روند خشکسالی منطقه و تاثیر آن بر افتاخیزهای بلند مدت تراز سطح آب دریاچه پریشان با به کارگیری نمایه های خشکسالی spi، czi، mczi، zsi، pn و di در 5 ایستگاه برگزیده پیرامون دریاچه و در سه مقیاس زمانی کوتاه مدت (3 ماهه)، میان مدت (12 ماهه) و بلندمدت (48 ماهه) در سال های 1388 – 1352 با نرم افزارهای dip و9.1 sas بررسی شد. تاثیر 5 عامل اقلیمی بارش، تبخیر، دما، رطوبت نسبی و تعداد روزهای بارانی به همراه نمایه های خشکسالی czi در مقیاس زمانی کوتاه مدت و نمایه spi در مقیاس زمانی میان و بلندمدت بر افتاخیزهای تراز سطح آب دریاچه به روش رگرسیون ساده و چند متغیره خطی به صورت مدل-های آماری توسط نرم افزار spss 16 استخراج شد. تاثیر چاه های پیرامون دریاچه بر پایین آمدن تراز سطح آب به عنوان عامل انسانی توسط نرم افزار arcgis9.3 و spss بررسی شد. تصاویر ماهواره ای و عکس های هوایی موجود دریاچه برای دوره آماری مورد بررسی جهت استخراج مساحت دریاچه در نرم افزارهای erdas9.2 و arcgis9.3 بررسی شدند. در نهایت با کمک نرم افزار sams مدل سازی عوامل اقلیمی برای پیش بینی تراز سطح آب دریاچه با مدل های آماری برگزیده صورت گرفت. یافته ها نشان می دهد که نمایه های spi،zsi ، czi و mczi بیشتر و بهتر واقعیت خشکسالی منطقه را منعکس می کنند در صورتی که دو نمایه di و pn خشکسالی ها و ترسالی ها را خیلی شدید و سریع منعکس می کنند و نمی توانند مبنایی برای تصمیم گیری مدیریت خشکسالی دریاچه باشند. نمایه spi بهترین نمایه برای نشان دادن خشکسالی منطقه می باشد. نمایه-های spi،zsi ، czi و mczi در تمامی ایستگاه ها در مقیاس زمانی میان مدت و بلند مدت (بجز نمایه spi در مقیاس میان مدت در ایستگاه دشت برم) در سطوح احتمال 5 و یا 1 درصد با تغییرات تراز سطح آب دریاچه رابطه معنی داری را نشان دادند، نمایه هایspi و czi در مقیاس زمانی بلند مدت در ایستگاه دشت ارژن دارای بیشترین ضریب همبستگی بودند (6/0=r ). پایین بودن ضریب همبستگی بین نمایه هایspi ،zsi ، czi و mczi با تراز سطح آب دریاچه به ویژه در مقیاس های کوتاه و میان مدت را می-توان پسماند زمانی بین آغاز خشکسالی و تاثیر آن بر روی تراز سطح آب دریاچه دانست. نمایه های di و pn در هر سه مقیاس زمانی ماهیانه، فصلی و سالیانه در همه ایستگاه ها رابطه معنی داری با تراز سطح آب دریاچه نشان ندادند. خشکسالی در بین عوامل اقلیمی و نیواری می تواند موثرترین عامل بر افتاخیزهای تراز سطح آب دریاچه باشد. خشکسالی نتیجه کاهش بارش کمتر از حد نرمال می باشد و بنابراین به طور غیرمستقیم می توان موثرترین عامل اقلیمی بر افتاخیزهای تراز سطح آب دریاچه را بارش دانست. تبخیر و دما هم عوامل تاثیرگذار بعدی می باشند. دخالت انسان در بوم سامانه طبیعی دریاچه به ویژه در دهه اخیر و با آغاز خشکسالی های این دهه تاثیر وافری بر پایین آمدن تراز سطح آب دریاچه داشته است. بررسی افتاخیزهای تراز سطح آب دریاچه در دوره آماری مورد بررسی نشان داد این افتاخیزها روند مشخصی نداشته و نتیجه بی نظمی های طبیعت، چرخه هیدرولوژی و دوره بازگشت خشکسالی می باشد. مدل سازی عوامل اقلیمی تاثیرگذار بر تراز سطح آب و پیش بینی تراز سطح آب با مدل های اقلیمی برگزیده نشان داد افتاخیزهای سطح تراز آب دریاچه در آینده هم وجود دارد و برای سال های آتی پر شدن مخزن دریاچه و بالا آمدن تراز سطح آب پیش بینی شد. واژه های کلیدی: دریاچه پریشان، خشکسالی، عوامل اقلیمی، عوامل انسانی، مدل های اقلیمی، پیش بینی تراز سطح آب